Makedonya Türklerinin Öncü Hareketi Yücelciler
Özet
Yücelciler teşkilatı, başlarında Müderris Şuayb Aziz Efendi’nin olduğu millî ve muhafazakâr bir yapıdır. Fahri Kaya’nın ifadesiyle Yücelciler, zaman ve rejimin kurbanı oldular. Yücelciler, okumuş, tahsilli ve kültürlü, asil Türk ailelerine mensup kişilerden oluşan bir yapı idi. Birlik Gazetesi, Üsküp Radyosu Türkçe yayınları, öğretmenler, kurslar, Türk tiyatrosunda piyesler gibi eğitim ve kültür faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinin altında Yücelcileri görüyoruz. Bu vesileyle Ağustos-Eylül 1947’de ilk tutuklamaların başladığı sürecin devamında tutuklanan 17 kişiden 4’ünün idamı 27 Şubat 1948’de gerçekleşir. Teşkilatın başkanı olan Müderris Şuayb Aziz Efendi olmak üzere; Abdürrahman Ali, Nazmi Ömer ve Adem Ali idam edilmişlerdir.
1.Yücel/Yücelciler Hakkında
Osmanlı Devleti’nin Balkanlardan ve bu coğrafyadan çekilişi bir kırılma noktasıdır. 1878’de imzalanan Berlin Antlaşması ile Sırbistan, Karadağ ve Bosna’nın Osmanlıdan ayrılışı, asıl kopmanın başladığı süreç demektir. 1912’den itibaren Balkanlarda başta Türkler olmak üzere Müslüman ahalinin yüzü, Yugoslavya’nın dağılmasına kadar gülmemiştir. Bu süreçte Bosna, Makedonya, Kosova, Karadağ ve Sancak’ta yaşayan Müslüman ahali ya göçe zorlanmış ya da katliama maruz kalmışlardır. Kalanlar ise siyasi, ekonomik ve dinî baskılarla yüz yüze kalmışlardır. Bu dönemde Bosna’da ve Makedonya’da birçok dinî ve millî yapılar ortaya çıkmış, bu zorluklarla mücadele etmeye çalışmışlardır. Özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan SFYC döneminde Komunist rejimin baskıları ve yıldırma politikaları neticesinde Bosna, Makedonya, Sancak ve Kosova’da bazı hareketlenmeler görülmektedir. Bosna’da merhum Aliya İzzetbegoviç ve arkadaşlarının öncülüğündeki Mladi Müslimani (Genç Müslümanlar) Hareketi, Makedonya ve Kosova’da ise Ataullah Kurtiş Hocaefendi ve talebelerinin Üsküp ve civarında etkili olduğu Meddah Medresesi (Ataullah Hoca Partisi) ile yine Üsküp merkezli olan Müderris Şuayb Aziz Efendi önderliğindeki Yücel Teşkilatı dikkat çekmektedir.
Milliyetçi ve muhafazakâr bir düşünceye sahip olduklarını düşündüğümüz Yücelciler Teşkilatı, başlarında Müderris Şuayb Aziz Efendi’nin olduğu millî ve muhafazakâr bir yapıdır. Merhum Yazar Fahri Kaya’nın ifadesiyle Yücelciler, zaman ve rejimin kurbanı oldular. Yücelciler, okumuş, tahsilli ve kültürlü, asil Türk ailelerine mensup kişilerden oluşan bir yapı idi. Birlik Gazetesi, Üsküp Radyosu Türkçe yayınları, eğitimli öğretmenlerin yetiştirlmesi, Türkçe kurslar, Türk tiyatrosunda piyesler gibi eğitim ve kültür faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinin altında Yücelcileri görüyoruz. Ağustos-Eylül 1947’de ilk tutuklamaların başladığı sürecin devamında, tutuklanan 17 kişiden 4’ünün idamı 27 Şubat 1948’de gerçekleşir. Teşkilatın başkanı olan Müderris Şuayb Aziz Efendi olmak üzere; Abdürrahman Ali, Nazmi Ömer ve Adem Ali idam edilmişlerdir. Bu dördü üniversite mezunu olup aydın şahsiyetlerdir. Yüzlercesi 1 ila 20 yıla kadar hapis cezasına çarptırılmışlardır.
27 Şubat 1948’de 4 idam ile Yücel Teşkilatı’na ilk darbe vurulmuştur. Hedefte her ne kadar Yücel Teşkilatı görünse de asıl hedef bölgedeki Müslümanlardır. Yücel Teşkilatı’nın yanı sıra Meddah Medresesi ekolüne de darbe vurulmuştur. Aynı dönemde Meddah Medresesi hocalarından Başmüderris Abdülfettah Rauf (Fettah Efendi) ve arkadaşları Müderris Mehmed Sadık Efendi, Rıza Doğan, Nikuştaklı Cemal Efendi tutuklanıp siyasi yasaklı ve resim muhalifi olarak hapse mahkûm edilmişlerdir. Velhasıl o dönem Üsküp’te ilmî, dinî, siyasi ve içtimai alanda kanaat önderi olan kişi ve müesseselere baskılar yapılmıştır. Rejim, birçok koldan dinî, kültürel ve siyaset alanında yıldırma ve tedhiş faaliyetlerine devam etmiştir.
2.Yücelciler Hakkında Yapılan Bazı Çalışmalar
Yücelciler hakkında pek az yayın olmakla beraber birkaç eser ve makale yayınlanmış olup son dönemlerde bu konuda yayınların sayısı artmaya başlamıştır. Ayrıca başta İstanbul’da olmak üzere anma törenleri yapılmaktadır. Özellikle İstanbul’da yaşayan Üsküplü ve Rumelili hemşehrilerimiz tarafından şehadetleri anısına Mevlid merasimleri de yıllarca tertiplenmektedir. 2000’li yılların başında Üsküp’te Mustafa Paşa Camii’nde de bir Mevlid merasimi tertiplenmiştir. Yıllar önce 1991’de Yücelcilerden olan ve Bursa’ya göç etmiş olan Mehmet (Şerif Dalip) Arıdıcı’nın anıları, İstanbul’da İnsan Yayınları’ndan çıkan “Yücelciler 1947, Makedonya’da Müslüman Direnişi” ve 1998’de Yücelcilerin şehadetlerinin 50. yılı münasebetiyle Yücelci olan Refik Özer tarafından yayına hazırlanan ve İstanbul Rumeli Türkleri Derneği’nce basılan “Yücelciler, Şehadetlerinin 50. Yılı Anısına” adlı bir kitapçık da yayınlanmıştır. Refik Özer’in Rumeli Kültürü degisinde iki mülakatı da söz konudur. Daha sonraki yıllarda 2003’te araştırmacı Yıldırım Ağanoğlu tarafından hazırlanan “II. Dünya Savaşı’nda Yugoslavya’da Bir Direniş Mücadelesi Yücel Teşkilatı” adlı kitapçık, yine İstanbul’da Rumeli Türkleri Derneği tarafından yayınlanmıştır. Son dönemlerde bu tür eserlerin sayısı artmaktadır. Eren Atala Eriş tarafından “Yücelciler, Yugoslavya’da Gizli Türk Teşkilatı” adlı kapsamlı bir çalışma 2022’de İstanbul’da Üsküp Sahafhane Yayınları’nca yayınlanmıştır. Bunların haricinde birçok makale ve yazı da yayınlanmıştır. Özellikle Yücel Teşkilatı’nın hukuki sürecini detaylıca anlatan hukukçu Av. Salih Murat’ın yazıları, Birlik Gazetesi’nde tefrika hâlinde yayınlanmıştır. Makedonya asıllı genç araştırmacı Ercan Türksoylu’nun kaleme aldığı “Yugoslavya Türklüğünün Direniş Mücadelesi – Yücel Teşkilatı” adlı eser akademik seviyede master tezi olarak hazırlanmış, daha sonra Astana Yayınları tarafından 2020 yılında Ankara’da basılmıştır.
Üsküp’te yayınlanan Köprü Dergisi’nin Mart 2006 yılı 11. sayısında, “Yücel ve Yücelciler Muamması” dosya haber olarak; Avni Engüllü, Alev Süleyman, Suat Engüllü, Salih Murat gibi müelliflerin yazıları kaleme alınmıştır. Elbette başka yazılar da kaleme alınmıştır. Fahri Kaya, Avni Engüllü, Suat Engüllü, Leyla Şerif Emin, Seyyid Emin vd. bu alanda yazılar mevcuttur. Bununla ilgili daha detaylı çalışmak gerekir. Üsküp merkezli olan Yeni Balkan ve Time Balkan haber siteleri de bu tür haberleri gündeme taşımaktadır. Ayrıca Üsküplü genç sanatçı Sezer Sali de ilk defa ksıa metrajlı bir Yücel belgesli hazırlamıştır.
Yayınların haricinde son yıllarda Üsküp’te de Yücelcileri anma merasimleri ve programları yapılmaktadır. Mart 2006 yılında Köprü Derneği’nde başlatılan anma törenleri, süreğenliğini muhafaza etmektedir. Üsküp Yunus Emre Enstitüsü 12 Aralık 2016’da Üsküp’te, Köprü Derneği 2017’de Tefeyyüz İlkokulu’nda, 2018’de MATÜSİTEB himayesinde Üsküp’te düzenlenirken; her yıl 27 Şubat tarihinde anma törenleri yapılmaya devam edilmektedir. Özellikle burada belirtilmesi gereken bir husus da Süleyman Baki, Hüsrev Emin ve Osman Atalay’ın girişimiyle MATÜSİTEB himayesinde İHH Vakfı’nın katkılarıyla Üsküp’te ilk defa Yücelciler için Tefeyyyüz İlkokulu’nun avlusunda“ Yücel Şehitleri Anıtı” 27 Şubat 2021’de törenle dikildi. Törene T.C. Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, T.C. Üsküp Büyükelçisi Hasan Mehmet Sekizkök, Çayır Belediye Başkanı Visar Ganiu, İHH Vakfı Mütevelli Heyet Üyesi Osman Atalay, MATÜSİTEB Başkanı Hüsrev Emin’in yanı sıra birçok davetli katıldı.
Bunun yanı sıra Hüsrev Emin’in başkanlığı döneminde MATÜSİTEB tarafından Aralık 2019’da ilk defa verilen “Kuzey Makedonya Türkleri Yücel Ödülleri” adı altında K. Makedonya’da yaşayan eğitim, kültür ve sanat alanında hizmet etmiş kişilere ödüller verilmeye başlanmıştır.
Yüceciler konusunda bugüne kadar yapılan bazı çalışmalar hakkında kısaca bilgi vermeye çalışıldı. İleride bu konuda daha fazla ve dataylı çalışmaların yapılması gerektiği aşikârdır. Bu vesileyle Yücel şehitlerini rahmetle yâd ederim.
