Zeugma Mozaik Müzesi
Cumhuriyet döneminin ilk kadın arkeologlarından olan Sebahat Göğüş tarafından 1944 yılında kurulan Gaziantep Müzesi önce Halkevi’nde, sonra Nuri Mehmet Paşa Camii’nde hizmet vermiş, 1969 yılında ise müze olarak yapılan binasına taşınmıştır.
Zeugma Antik Kenti’nde ve Gaziantep çevresinde gerçekleştirilen kazılar sonucunda gün ışığına çıkarılan Roma ve Geç Roma İmparatorluk dönemlerine ait sanatsal ve görsel değerleri yüksek olan mozaikler haricinde bulunan binlerce eser sebebi ile yeni bir müze binasına ihtiyaç duyulmuştur. Müzenin eser yoğunluğu göz önünde tutularak, Arkeoloji Müzesi’nin eski binasına bitişik olarak yeni eklemeler yapılmış, teşhir çeşitliliği artırılmış ve müze, 24.06.2005 tarihinde dönemin Başbakanı, Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan tarafından hizmete açılmıştır. Geçen yıllar zarfında Gaziantep Arkeoloji Müzesi binasının, teşhir ve tanzim için yetersiz kaldığı ve ziyaretçi yoğunluğunu kaldıramadığı görülmüştür. Özellikle Zeugma Antik Kenti’nde 1999-2000 yıllarında çok yoğun bir şekilde yapılan kurtarma kazıları sonucunda bulunan ve müzeye getirilen mozaikler başta olmak üzere binlerce arkeolojik buluntunun çağdaş teknikler ile teşhir edilmesi gündeme gelmiştir. Zeugma Antik Kenti’nde yapılan kazılar sonucunda müzeye getirilen mozaikler ile Gaziantep il genelinde yapılan kazılar sonucunda ortaya çıkartılan mozaiklerin kendi mimari dokusu ile birlikte teşhir edilmesinin mümkün olabileceği düşüncesiyle yeni bir müze kompleksinin yapılması fikri ortaya çıkmıştır. Zeugma Antik Kenti’nden getirilen mozaiklerin, teşhirin ana omurgasını oluşturması nedeni ile yapılacak olan yeni müze kompleksi adının Zeugma Mozaik Müzesi Sergi ve Konferans Merkezi olmasına karar verilmiştir.
09.05.2008 yılında temeli atılan Zeugma Mozaik Müzesi Sergi ve Konferans Merkezi’nin açılışı, 09.09.2011 tarihinde dönemin Başbakanı, Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN’ın teşrifleri ile gerçekleştirilmiştir.
Zeugma Mozaik Müzesi Sergi ve Konferans Merkezi’nin arsa alanı 30.000 m² olup 25.000 m² kapalı alana sahiptir. A, B ve C bina topluluğundan oluşan komplekste 500 koltuklu bir büyük salon, 150 sandalyeli 2 adet orta büyüklükte salon, 75 sandalyeli 2 adet küçük salon bulunmaktadır. Bu salonlara Zeugma Antik Kenti’nde bulunan mozaikler üzerindeki betimlere göre Poseidon, Dionysos, Okeanus, Daidalos, Kalliope isimleri verilmiştir. Yine 2 adet fuaye salonu da konferans salonları önünde yer almaktadır.
Müzenin altyapısı, gelen ziyaretçiler ile çalışan tüm personellerin bütün ihtiyaçlarını giderecek imkân ve kabiliyete sahiptir. Müzeye gelen ziyaretçilerin dinlenme ve hatıra eşya alımı yapabileceği dükkân ve kafenin yanı sıra ibadetlerini yapacakları mekânlar da bulunmaktadır.
Müzenin A Blok teşhir salonlarının bulunduğu yerde çocuk sanat atölyesi, sinevizyon salonu, hareketli etki vizyonunun yanında, ziyaretçilerin rahat bir şekilde teşhirde bulunan bütün eserler hakkında bilgi sahibi olabilmelerini sağlayacak bilgilendirici panolar, dokunmatik ekranlar ile sesli rehberlik sistemi ziyaretçilere hizmet etmektedir.
Zeugma Mozaik Müzesi, kendi sınıfında yapılmış ve sergilenen mozaikler açısından dünyanın en önemli ve en büyük mozaik koleksiyonlarından birisine ev sahipliği yapmaktadır. Müze teşhirinde, 2.283,19 m² mozaik, 170,32 m² duvar resmi, mimari parçalar, mezar stelleri ve lahitler sergilenmektedir.
Müzenin teşhir ve tanzimi, mozaiklerin ve diğer arkeolojik eserlerin durumları, güncel ihtiyaçlar ile teknolojik yenilikler göz önüne alınarak projelendirilmiştir. Yapılan projelendirmede sergileme, A ve B Bloklarda yapılırken, C Blok idari kat olarak ayrılmıştır. Müzenin giriş kısmında Zeugma Antik Kenti’nden getirilen kolosal boyutta olan Hellenistik Döneme tarihlendirilen Athena Heykeli, yüksekçe bir kaide üzerine yerleştirilmiştir. A ve B Blok arasında M.S. 2. ve 3. yüzyıllara tarihlendirilen mezar stelleri ve lahitler teşhir edilmektedir.
Zeugma Mozaik Müzesi’nin bodrum, zemin ve birinci kattan oluşan A bloğunda yoğunluklu olarak Zeugma Antik Kenti kazıları sonucunda bulunan mozaikler, duvar resimleri, heykeller ve savaş tanrısı Mars Heykeli sergilenmektedir.
Bloğun bodrum katında, Zeugma Antik Kenti’nde bulunmuş olan Roma Dönemi hamamına ait mozaikler ve bir latrina örneğinin yanında; bronzdan mamul, kızgın bakışlı, miğferli, göz bebeklerinin çevresi altın ve gümüşten yapılmış olan savaş tanrısı Mars Heykeli sergilenmektedir.1 (Fotoğraf 5)
Zemin katın ziyaretçi girişinde, Zeugma Antik Kenti’nde yapılmış olan kazılar sonucunda ortaya çıkartılan, Hellenistik Döneme ait bazalttan yapılmış, Kommagene Kralı 1. Antiochos Teos ve Herakles’in tokalaşma steli ile 1. Antiochos Teos ve Helios-Apollon’un tokalaşma steli ziyaretçileri karşılamaktadır. Aynı katta, bir elinde fıstık salkımı diğer elinde bir kuş tutan ve çocuk yaşta ölen Bruttius Cosconius2 adlı Roma vatandaşı, Zeugmalı bir çocuğa ait mezar stelinin yanında, mitolojik figürleri konu edinen mozaikler ile Fırat Nehri manzaralı, elit Zeugmalılara ait Poseidon ve Euphrates Villalarının tabanlarını süsleyen mozaikler, duvarlarını süsleyen duvar resimleri kendi mimari dokuları içerisinde bir bütün hâlinde sergilenerek, izleyicilerinin villalara ait mekânların yapısal işlevleri hakkındaki algısı güçlendirilmiştir.
Birinci katta yoğunluklu olarak Zeugma Antik Kenti kazıları sonucunda bulunuş olan Roma İmparatorluk Dönemi, M.S. 2. ve 3. yüzyıllara tarihlendirilen mozaiklerin yanında, Doğu Roma Dönemine tarihlendirilen, daha çok kiliselerin tabanlarına döşenmiş olan mozaikler de sergilenmektedir. Bu katta, Zeugma’da şimdiye kadar bulunmuş en büyük yemek salonunun tabanına döşenmiş mozaiğe ait Çingene Kızı olarak tanınmış, etkileyici bakışlara sahip olan Maenad’a ait yüzünün betimlendiği mozaik parçası, özel bir oda içinde sergilenmektedir. Bu mozaiğe ait on iki parça, yakın bir tarihte ABD Ohio Bowling Green Devlet Üniversitesi’nden iadesi sağlanarak müze teşhirine konulmuştur.
Zeugma Mozaik Müzesi’nin B bloğunda, Gaziantep çevresinde Müze Müdürlüğümüz Başkanlığında yapılan kurtarma kazıları sonucunda bulunmuş olan mozaikler sergilenmektedir. Bu blokta sergide olan mozaikler Doğu Roma Dönemine, M.S. 4. ve 5. yüzyıllara tarihlendirilmektedir. Hristiyanlığın yaygınlaşması ve devletin resmî dini hâline gelmesi3 nedeni ile mozaikler üzerinde mitolojik karakterlerin yerine Hristiyanlığın dinî sembolleri betimlenmiştir. Bu mozaiklerin çoğunluğu kırsal yerleşmelerde yapılan kilise ve martyrionlara ait mekânların tabanlarına aittir.
Zeugma Mozaik Müzesi, açıldığı tarihten bu yana birçok ödüle layık görülmüştür; 2012 yılında Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’ne, 2013 yılında European Museum Forum tarafından müzenin kamu kalitesini yükseltmesindeki kayda değer başarısı nedeni ile jüri tarafından Avrupa’da yılın müzesi adaylığına, 2014 yılında tripadvisor tarafından mükemmellik sertifikasına, 2020 yılında Baskı Kültür Sanat Vakfı Anadolu Ödülleri, Zeugma Mozaik Müzesi Çocuk Eğitimleri başlığı altında, müzecilik kategorisinde ödüle layık aday olarak gösterilmiştir.
Eğitim Faaliyetleri
Müzeler; eğitim, bilim ve sanat kurumlarıdır. Müzeler aynı zamanda yaşayan, dinamik, çağdaş ve toplumun vizyonunu genişleten entelektüel alanlardır. Bu bağlamda pek çok işlevi bünyesinde barındıran bu kurumlar, bir yandan da gelişen ve değişen dünya düzenine uyum sağlamak, teknoloji ve bilimsel gelişmeleri de takip etmek durumundadır. Bilimin ve sanatın ışığında yol alan çağdaş müzeler, sadece teşhir eserlerinin gezilip görüldüğü alanlar olmaktan çıkmış; yaşayan, üreten, keyifli zaman geçirilen kompleks alanlar olmaya başlamıştır.
Günümüz çağdaş müzeciliğinin en önemli işlevlerinden biri de hiç şüphesiz çocuk eğitimleridir. Kültür varlığı bilincinde olan, sanat eserlerini yorumlayabilen, görmek ve bakmak arasındaki ilişkiyi yaşam pratiğine aktarabilen vizyonu geniş bireyler yetişebilmesi için çocuk eğitimleri hayati önem taşımaktadır.
Gaziantep Müzesi Müdürlüğü olarak bu bilinçle her dönem yenilenerek projeler üretmekte ve uygulamaktayız. Bu projeler çocuğun yaş, bilişsel, duyuşsal ve psikomotor gelişimine uygun olarak, eğitimcimiz tarafından titizlikle hazırlanmaktadır.
Bu Eğitimler Şöyle Sıralanmaktadır:
Çocuklara Masallar: Zeugma Mozaik Müzemiz teşhirinde bulunan çocuk oyun alanında, önceden randevu alarak gelen okul öncesi gruplarına bir masal anlatılmakta, daha sonra da müzemizi gezmeleri sağlanmaktadır. Böylece küçük çocuklarda olumlu bir müze algısı oluşturulmaktadır. Proje sonunda öğretmen, öğrenci ve velilerden de destekleyici dönütler alınmaktadır.
Müzede Okuyorum: Okuma yazmayı yeni öğrenmiş çocukların müze atmosferinde okuma yapması sağlanmaktadır. Okuma sonrası eğitimcimiz eşliğinde müzemiz gezdirilmekte ve çeşitli oyun ve etkinliklerle de müze gezisi, çocuklar için eğlenceli ve eğitici hâle getirilmektedir.
Müzede Sanat Var: Özellikle ilk ve ortaokul öğrencilerinin bilişsel, duyuşsal ve psikomotor özellikleri göz önünde tutularak hazırlanmış olup, müzeye ve sanata ilişkin olumlu ve kalıcı izli bir tutum oluşturmak hedeflenmiştir. Söz konusu projemizle periyodik aralıklarla, çeşitli okullardan ilk ve ortaokul öğrencileri davet edilerek Arkeoloji Müzemizde yer alan Sanat Atölyemizde; grupların dinamiği, yaşı, sayısı vs. göz önünde bulundurularak beden perküsyonu (ritim), yaratıcı drama etkinliği, resim analizi çalışması, kısa film gösterimi ve çeşitli oyunlar gerçekleştirilmektedir. Etkinliklerin yanı sıra müze, eser, tarihî eser kaçakçılığının önlenmesi vb. konularda da çeşitli görseller eşliğinde bilgilendirici sunumlar yapılmaktadır.
Okullarda Müze ve Müzecilik Eğitimi: Projemiz ile haftanın bir günü, Gaziantep’te bulunan çeşitli mahalle ve köylerdeki ortaokullara gidilerek çeşitli görseller eşliğinde çocuklara sunumlar yapılmaktadır. Daha sonra da çocuklar, müzelerimize davet edilmektedir. Bu projede de özellikle kültür varlıklarının korunması ve kaçakçılığın önlenmesine yönelik bilgilendirme yapılmaktadır.
Genç Gönüllüler Projesi: Müzemizde gönüllü olarak görev almak isteyen özellikle üniversite öğrencileri, müdürlüğümüz uzmanı veya personeli eşliğinde envanter çalışmaları, fotoğraf çekimi, kütüphane işleri, gönüllü rehberlik gibi işlerde görev alarak hem müzemize katkı sağlamakta hem de müze çalışmalarına ilişkin bir deneyim kazanmaktadır.
Bakanlığımızca yayımlanan “Biri Arkeolog mu Dedi?” adlı çocuk kitabı, müzemize davet edilen veya gidilen köy okullarındaki öğrencilere hediye edilmektedir. Öncesinde müze ve müzeciliğe dair bir sunum yapılmakta, sonrasında da çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir.
Özgür ÇOMAK*
Mehmet Sait YILMAZ**
Emel GÜRSES***
- Gaziantep Müzesi Müdürü,
ozgurcomak@gmail.com
** Gaziantep Müzesi Müdür Yrd.,
saitmaz@gmail.com
*** Gaziantep Müzesi Müdürlüğü; Eğitmen,
emelgurses@hotmail.com
Kaynakça
Görkay, K, (2020). Zeugma: İki Dünya Arasında: Yaşamdan Ebediyete Zeugma’da Evler ve Mezarlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Nardi, R. ve Önal, M, (2003 The Bronze Statue of Mars, JRA ed. Humphrey J. H, Zeugma Interim Report, Portsmouth.
Yaşar, Ş, (2019). “Roma heykellerinin akıbeti Deprem mi – Dinî Öfke ve Nefret mi?” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi The Journal of International Social Science, Cilt 29, sayı 2, s. 431-448.
Dipnotlar:
- Nardi ve Önal 2003, s. 71, Fig. 5
- Görkay 2020, s.339
- Yaşar, 2019, s.433
